Afbeelding
Blog
5 juni 2023
Waarom we moeten praten over racisme in de kerk
Tearfund gelooft in de kerk. Samenwerken met lokale kerken zit in ons dna. Tegelijk mogen we elkaar binnen de kerk soms ook een kritische spiegel voorhouden. Zoals Harmen Niemeijer (van onze partner Micha Nederland) doet in deze column. ‘Aan de mensen van kleur werd niets gevraagd.’
‘Plaatsvervangende schaamte. Dat voelde ik toen de witte theoloog beweerde dat het allemaal wel meevalt met racisme in de kerk. Hij was zeer overtuigd van zichzelf. In diezelfde zaal zaten mensen van kleur die er regelmatig mee te maken hebben, maar aan hen werd niets gevraagd. Precies dít is het probleem, dacht ik.'
Racisme en discriminatie zijn nog steeds aan de orde van de dag, ook in de kerk
Moses had gelijk
‘Niet lang daarvoor had ik een artikel gelezen in het Nederlands Dagblad van voorganger en Tearfund-ambassadeur Moses Alagbe. Hij schreef dat racisme en discriminatie voor zwarte mensen in Nederland nog steeds aan de orde van de dag zijn. Oók in de kerk. Ik wist dat hij gelijk had, onder andere doordat ik de Black Lives Matter-beweging had gevolgd.’
Confronterend
‘En toch realiseerde ik me toen pas dat de voorvallen waarover ik las, altijd plaatsvonden op een (veilige) afstand van mijn eigen leven en belevingswereld. Nu werd ik er mee geconfronteerd dat racisme voorkomt op een plek waar ik me thuis voel, namelijk in de kerk. Daar schrok ik van.’
Op een bepaald moment draaide mijn maag zich om
Weinig erkenning
‘En het bleef confronterend in de periode daarna. Ik las het boek Wij slaven van Suriname, over het tot slaaf maken van de Surinaamse bevolking door Nederlanders. Op een bepaald moment draaide mijn maag zich om. Wat heeft er veel gruwelijk onrecht plaatsgevonden tijdens de eeuwen dat Nederlanders mensen tot slaaf maakten. En wat is het begrijpelijk dat die wonden van de trauma’s nog niet zijn geheeld als er zo weinig erkenning voor is geweest.’
Afbeelding
Over Harmen en Micha
Harmen Niemeijer is directeur van Micha Nederland, een netwerk van christelijke organisaties (waaronder Tearfund). Micha Nederland prikkelt christenen, kerken en organisaties om hun ogen niet te sluiten voor onrecht. Dit doet Micha o.a. door materialen te ontwikkelen waar kerken, (bijbel)kringen en mensen thuis mee aan de slag kunnen.
Nooit gevraagd
‘Ik ging erover in gesprek met mensen van kleur, en dacht telkens opnieuw: wat is het eigenlijk raar dat ik nu pas dit soort gesprekken voer. Ik leef nota bene al bijna dertig jaar in een multicultureel land, en toch heb ik nooit gevraagd naar de ervaringen van mensen met een andere etnische achtergrond. Waar waren zij al die tijd? Waarom ben ik hen van de peuterschool tot aan mijn huidige kerk nauwelijks tegengekomen?’
In ons land is de witte man nog steeds de norm voor alles
Heeft het zin?
‘Als je in een grotendeels witte kerk zit, net zoals ik, heeft het dan zin om na te denken over discriminatie, waar dat oorspronkelijk vandaan komt, en hoe dit nog steeds raakt aan ons mensbeeld en wereldbeeld? Ja, legt Moses uit in het genoemde artikel, want ‘in ons land is de witte man nog steeds de norm voor alles’.’
Raak punt
‘Als witte kerken niet inzien dat er sprake is van ongelijkheid, is dat een signaal dat zij zichzelf isoleren van de rest van de samenleving. Moses zegt: ‘Als Jezus hier was, zou Hij rondlopen om te zien wat er aan de hand is, politici en gelovigen aanspreken en hen vertellen het goede te doen. Als je het probleem niet ziet, doe je niet wat Jezus deed.’ Dat vond ik een raak punt. Als we kunnen bijdragen aan verwerking, vergeving en herstel, waarom zouden we dat dan niet doen?’
Kerken vinden het spannend om hier aandacht aan te besteden
Dezelfde drie redenen
'Toch horen we als Micha van verschillende kerken dat zij het spannend vinden om aandacht te besteden aan discriminatie en ons slavernijverleden. De afgelopen maanden hoorden we steeds dezelfde drie redenen om dit onderwerp niet te hoeven bespreken. De eerste: ‘Ik ben geen racist, dus voor mij is dit thema niet relevant.’ De tweede reden: ‘De overheid heeft toch al excuses gemaakt; er is al zo veel aandacht voor geweest. Is het nou nog niet genoeg?’ En de derde: ‘Ik maak me liever druk om moderne slavernij.’'
Ik ben geen racist
‘Om te beginnen met het 'ik ben geen racist'-argument: hierdoor ontnemen we onze broeders en zuster van kleur de ruimte om hun verhaal te doen. Daar dit te zeggen slaan we het gesprek meteen dood. Dat hoor ik ook terug uit de ervaringen van mensen van kleur binnen de kerk. Hoe moeilijk het voor hen is om aandacht voor hun pijn te vragen, juist omdat gesprekspartners in zo’n 'geen racist’-reflex schieten.’
Dit gaat niet zozeer om jouzelf, maar om de ander
Naastenliefde
‘Het gaat niet zozeer over jezelf, maar over de ander. Het getuigt van naastenliefde als we bereid zijn om te luisteren naar medechristenen bij wie (de doorwerking van) het verleden nog zo’n pijn doet. Natuurlijk is het mooi als je je daarnaast druk maakt over andere vormen van onrecht, maar nu gaat het hierover.’
Onrechtvaardig
‘Natuurlijk is het fijn dat er al veel aandacht voor is geweest voor ons slavernijverleden. Tegelijkertijd hoop ik dat iedereen er begrip voor kan hebben dat we het er nog vaker over moeten hebben. De realiteit is namelijk dat het slavernijverleden nog steeds doorwerkt in de dagelijkse praktijk van vele mensen. Mensen van kleur hebben minder kans op het vinden van een huis, een stage of een baan. Dat is onrechtvaardig.’
Ik had meer blinde vlekken dan ik dacht
Luisteren om te begrijpen
‘Voor mij persoonlijk heeft het in ieder geval mijn ogen geopend: zonder dat ik het wil, had ik meer blinde vlekken dan ik dacht. Ik geloof dat iedereen gelijkwaardig is, maar draag ik daar ook aan bij? Ik wil daar in ieder geval meer mijn best voor doen. En volgens mij begint dat met luisteren naar de mensen om wie het hier gaat. Luisteren om de ander te leren begrijpen en te horen wat zij nodig hebben, zodat ik hen tegemoet kan komen. Dat is heel anders dan luisteren om te reageren met mijn eigen mening of verhaal.’
Ongemakkelijke gevoelens
‘Uiteindelijk zijn de ongemakkelijke gevoelens (zoals schaamte of spijt) nodig om verder te komen, als we nader tot elkaar willen komen. Ik vond de gesprekken met medechristenen van kleur bijzonder leerzaam en inspirerend, en ik hoop dat onze leefwerelden in de toekomst minder gescheiden zijn.’
Keti Koti-maaltijden
‘Daarom hoop ik ook dat christenen de komende tijd moed vinden om dit gesprek over discriminatie, racisme en ons slavernijverleden aan te gaan, het liefst met mensen van een andere etnische afkomst dan zijzelf. Als je bereid bent om hen te ontmoeten en naar hen te luisteren, overweeg dan bijvoorbeeld om naar een Keti Koti-maaltijd te gaan in het weekend van 30 juni. Die worden georganiseerd op verschillende plekken in het land.'
‘Laten we dus beginnen om liefdevol te gaan luisteren naar de verhalen en ervaringen van mensen van kleur. Juist ook binnen de kerk. En zo een stap zetten naar heling en herstel.’
Afbeelding
Jouw kerk en ons slavernijverleden: zelf aan de slag
In dit herdenkingsjaar voor de afschaffing van de slavernij, komt Micha Nederland met een kerkenpakket over de doorwerking van ons slavernijverleden tot op de dag van vandaag. Micha maakte een kant-en-klaar kerkenpakket om een themadienst mee te organiseren voor in het weekend van Keti Koti (zondag 2 juli). Keti Koti betekent: ‘de ketenen’ = Keti; ‘zijn gebroken’ = cutting, Koti.
Harmen: ‘Hiermee kunnen christen (uit wat voor kerk dan ook) de gelegenheid aangrijpen om stil te staan bij de doorwerking van ons slavernijverleden. Het is een kans voor witte christenen om onze blinde vlekken – want echt waar, die hebben we allemaal – onder ogen te komen.’
