Minella in gesprek met Kathleen Ferrier: 'Ik wil naast de mensen staan die tussen wal en schip vallen'

Opdracht

Minella: “Die sociale rechtvaardigheid is een soort rode draad in het leven van ons allebei. Waar komt dat bij jou vandaan?”

Kathleen: “Het is mijn drijfveer en dat heeft ook alles met mijn opvoeding te maken. Mijn moeder was een bijzondere vrouw. Ze was zeer onafhankelijk en is daarom pas op latere leeftijd getrouwd, iets wat in Suriname uitzonderlijk was. Ze had wiskunde en Duits gestudeerd en was onderwijzer in hart en nieren, net als mijn vader (Johan Ferrier, de laatste gouverneur en eerste president van Suriname, red.). Welke functies mijn ouders ook bekleedden en wat ze ook deden, ze zagen onderwijs als motor voor emancipatie, de bevrijdende kracht van kennis die je in staat stelt om eigen beslissingen te nemen. Worden wie je bent, daar gaat het uiteindelijk om. Ieder mens heeft het recht om te worden wie hij of zij is. Daarvoor ben je geboren, en iedereen moet in de basis gelijke kansen hebben om zich daartoe te kunnen ontwikkelen. Zolang dat niet het geval is, is er iets ernstigs mis. Dat aan te pakken, vraagt om inzet. Niet als een zware last, zo heb ik dat nooit aangeleerd gekregen van mijn ouders, maar wel als een mooie opdracht.”

Minella: “Hoe pakken we dat aan?”

Kathleen: “Er is een omslag in ons denken nodig. Het is iets wat ik al jaren roep: ontwikkelingswerk is al lang niet meer arme mensen helpen. Toen ik in de Tweede Kamer zat, schreef ik in 2009 de notitie ‘Van hulp naar investeren’ en die heeft veel stof doen opwaaien. De media hebben daar destijds nogal wat aandacht aan besteed, omdat het een nieuwe visie betekende. De eenzijdige afhankelijkheid past simpelweg niet meer in deze tijd, omdat we allemaal afhankelijk zijn van elkaar. Aan het begin van dit millennium stelde de VN de acht ontwikkelingsdoelstellingen op. Die waren nog best overzichtelijk. Het ging er vooral om om de rijkdom wat eerlijker te verdelen. Nu hebben we de Duurzame Ontwikkelingsdoelen, die ook voor ons bij UNESCO leidend zijn. Het is een set van zeventien doelen en alleen al daaraan zie je dat de wereld veel complexer geworden is. Het kernverschil is de grote onderlinge afhankelijkheid, en zeker het klimaat maakt dat duidelijk. De hele planeet lijdt onder klimaatverandering. En waar zit de natuurlijke rijkdom? Niet hier! Wij zijn afhankelijk van biosystemen zoals dat in de Amazone. Dus we kunnen denken dat het ver van ons bed is als Bolsonaro het Amazonegebied verwoest, maar het is echt ernstig wat daar gebeurt, ook voor ons hier. Door de situatie in Oekraïne zie je nu dat mensen het besef krijgen hoe alles met elkaar samenhangt. Wij schreeuwen hier vanwege de hoge energieprijzen, maar in Afrika dreigt een vreselijke hongersnood, omdat het graan uit Oekraïne niet meer verscheept kan worden. Het is een drama.”

Minella: “En vervolgens is er een vluchtelingenstroom die aan onze deur klopt.”

Kathleen: “Ja, en dan gaan de ogen pas open. Wat nu ontbreekt, is nieuwsgierigheid, een oprechte interesse in de ander. En moed. In deze tijd is het juist zo nodig dat we ons bewust worden van nieuwe verbindingen, en dat betekent ook de moed om gebaande paden los te laten. Men denkt nog steeds dat het leven maakbaar is en dat je risico’s kunt vermijden. Om nog maar even bij de situatie van Oekraïne te blijven: de prijzen van brandstof gingen omhoog en de regering moest daar meteen iets aan doen. Want: we mogen geen pijn lijden. Maar het leven is af en toe pijn lijden. Hier in het Westen denken we dat we alles kunnen controleren, maar je kunt niet alle risico’s wegnemen. En daarbij: zo is het leven ook niet bedoeld. We zullen onszelf veel meer moeten zien als onderdeel van alles wat leeft, van een groter geheel. Dat betekent dus dat je bepaalde gemakken of mogelijkheden los zult moeten laten. Maar dat zijn we niet gewend. We vechten voor ons comfort omdat we denken dat dat een recht is. Ik wil graag zeggen: wees niet bang om risico’s te nemen. Durf los te laten en vertrouw erop dat als je je hart en geweten volgt, het goed komt.”

Keuzes

Minella: “Ik maak altijd mijn keuzes gebaseerd op waar ik nodig ben in het leven. Ik werkte in de media en dat vond ik geweldig. Het presenteren, de interactie met de redactie, daar genoot ik echt van. Maar er zit een soort draadje in mijn lijf dat mij verbindt met God, mijn spirituele lijn. Ik ervaar het in de mensen die ik ontmoet, in de natuur en in de Bijbel die ik lees. De media achter me laten was een grote stap, maar ik had het gevoel dat ik naar Tearfund werd geleid. Een organisatie met een compleet nieuw werkveld waar wat ik belangrijk vind, samenkomt. Toch vond ik het ergens ook een lastige keuze.”

Kathleen: “Heel herkenbaar. Ik heb Spaans en Portugees gestudeerd en dat is mijn vak, mijn passie. Toen we in 1994 terug naar Nederland kwamen, ben ik gevraagd om namens de Gereformeerde Kerken in Nederland, tegenwoordig de PKN, secretaris voor missionair werk in Latijns-Amerika te worden. Ongeveer gelijktijdig werd ik gevraagd om coördinator te worden bij SKIN (Samen Kerk in Nederland, red.), een koepelorganisatie voor migrantenkerken. Het combineren van die twee functies bleek op den duur niet mogelijk, maar een keuze maken tussen de twee vond ik heel moeilijk. Beide zaken hebben mijn hart. Ik zei tegen Tjeerd: ‘ik wil heel graag SKIN doen, maar ik wil Latijns-Amerika niet kwijt.’ Die literatuur, die talen, het is allemaal deel van wie ik ben. In die periode van wikken en wegen kreeg ik van de IKON het verzoek om aan een programma over de Spaanse dichter Federico García Lorca mee te werken. Ze zagen mij als de duider van Latijns-Amerika en vroegen of ik dat wilde blijven doen. Dat was voor mij het teken om voor SKIN te kiezen, want ik wist: Latijns-Amerika raak ik niet kwijt. Ik heb dat als een teken van leiding gezien.”

Minella: “Maar het is wel fladderen door het leven, nietwaar?”

Kathleen: “Ja, ergens wel, maar je kijkt ook naar wat er om je heen gebeurt. Als ik zie hoe mijn leven tot nu toe is verlopen, dan ben ik verwonderd en dankbaar. Echt alles is op z’n plek gevallen. Ik heb de meest mooie ervaringen gehad, geweldige mensen ontmoet en in situaties gezeten waarvan ik denk: waar heb ik dit aan verdiend? Het is allemaal op mijn pad gekomen en ik heb eigenlijk nauwelijks ergens aan hoeven duwen of trekken. Natuurlijk zijn er dingen aan mijn neus voorbijgegaan waar ik mij graag met hart en ziel in had gestort. Bepaalde deuren bleven dicht. Later dacht ik dan altijd: wat een geluk dat het niets geworden is. Maar: jij doet nu ergens zelf een deur dicht.”

Minella: “Ja, ik ga Tearfund achter mij laten en daarmee neem ik op mijn manier inderdaad ook een risico. Waar ik voorheen altijd eerst een alternatief wilde hebben voordat ik mijn baan opzei, heb ik dat nu niet. Het is spannend, ja. Hoezeer ik ook van Tearfund ben gaan houden en hoezeer de organisatie mij ook gevormd heeft, ik geloof dat het moment is gekomen dat ik een stap opzij moet zetten. Tegelijkertijd is er het vertrouwen dat het goed is, omdat het teken waar jij het over had, er ook is. De afgelopen drie jaar hebben we een duidelijke focus aangebracht in onze programma’s en hebben we ons lobby- en beïnvloedingswerk op de rails gezet. Ik ben een innovator en dat werk zit er voor mij binnen Tearfund op. Hoe mijn toekomst er precies uit gaat zien, dat weet ik niet. Ik wil naast de mensen staan die tussen wal en schip vallen, en ik wil hun stem zijn. Vanaf de zijlijn een beweging creëren die hen verder helpt. Wat ik bijvoorbeeld heel graag zou willen, is verslag doen van de klimaatconferentie in Egypte. Ik kan uitleggen wat er gebeurt op twee vlakken, en dat mis ik momenteel in de media. Ik zie dan een verhaal in het nieuws waarbij dingen aan elkaar gekoppeld worden die eigenlijk los van elkaar staan. En dingen waar wel een verband mee is, worden buiten beschouwing gelaten. Het gaat voorbij aan het bestaan van zo veel mensen. Tearfund heeft me juist hiervoor wakker gemaakt.”

Codes

Minella: “We hadden het net over hoe in Suriname verschillende culturen en religies samenwerken. Ik denk dat die samenwerking in Nederland op veel weerstand stuit, omdat cultuur en religie hier vaak aanleiding zijn voor de grootste conflicten.”

Kathleen: “Dat is helaas inderdaad zo. Maar ik denk dat het mogelijk is, wanneer er het besef komt dat het van twee kanten moet komen. Het is als ritsen op de snelweg: je moet elkaar de ruimte geven.”

Minella: “Maar als je hier in Nederland iemand op straat vraagt of we een open en tolerant land zijn waar iedereen welkom is, dan zal hij dit beamen.”

Kathleen: “Natuurlijk. De gemiddelde Nederlander zal zeggen dat iedereen van harte welkom is. Wat je echter ziet, is het idee: wij zijn de norm. Wij hebben onze grondwet als basis en verder is hier van alles mogelijk, maar in de praktijk is dat niet zo. Mensen die eruitzien zoals jij en ik, maar ook veel moslims, die weten dat. Ik ken veel mensen met verschillende religieuze en culturele achtergronden die hier geweldig werk verrichten. Ze zitten op allerlei plekken, maar ze worden niet gezien, niet gewaardeerd en krijgen niet de promoties die ze verdienen. We moeten echt gaan leren wat het betekent om samen te leven.”

Minella: “Dat switchen tussen verschillende culturen gaat bij ons vanzelf, he? Dat zit in ons door onze geschiedenis en ons verleden. Ik hoop dat we daarin nog meer gaan groeien met elkaar, en taal is dan de sleutel, toch?”

Kathleen: “Absoluut. Het is de taal, de accenten, het woordgebruik, maar ook het gedrag, hoe je je opstelt, hoe je kijkt, het is het hele pakket. Net als jij ken ik meerdere culturen. In mijn jeugd heb ik regelmatig heen en weer gereisd tussen Nederland en Suriname en daardoor werd ik me bewust van verschillende manieren van gezinzijn op de wereld. Door langere tijd in Chili, Brazilië en Hong Kong te wonen, leerde ik hoe verschillend werelden mensbeelden kunnen zijn. De kunst is om de gedragscodes te kennen. En het schakelen daartussen gaat vanzelf, het is een deel van mezelf geworden. Als ik in een bepaalde omgeving ben, zeg ik niet ‘hoe gaat het met je’ maar ‘hoe’s met u?’. En alles begint met het besef dat jouw manier van doen, jouw codes, niet de enige codes zijn. Want zolang je dat denkt, zie je de rest ook niet. Ik denk dat jij en ik dat hebben ervaren.”

Minella: “Ja, want zolang je dat denkt, ben jij de norm en is er geen sprake van gelijkwaardigheid.”

Kathleen: “Precies, daar zit het verschil in. Dat geldt trouwens ook voor de wereldwijde politiek. Er zijn in de laatste decennia verschuivingen geweest waardoor wij wel moeten erkennen dat Europa de norm niet meer is. In mijn werk voor UNESCO zie ik nu al dat het Europese standpunt een minderheidsstandpunt is. Om een voorbeeld te noemen: de grote werelderfgoed-conferentie zou plaats moeten vinden onder Russisch voorzitterschap in Rusland. Vanwege de situatie in Oekraïne zeiden Europese en Westerse landen: dat kan natuurlijk niet. Maar zij waren de minderheid. Uiteindelijk is de conferentie uitgesteld. Wat ik wil benadrukken is dat we van de arrogantie af moeten dat wij de enige norm bepalen. Er bestaan meerdere normen, meerder manieren om tegen bepaalde zaken aan te kijken. Daarvoor moeten we onze ogen openen. Het is ook nog eens een enorme verrijking.”