Afbeelding
Blog
8 January 2025
Religie terugdringen tot achter de voordeur biedt de samenleving geen hoop
VVD-leider Yeşilgöz stuurt aan op een samenleving waar religie achter de voordeur wordt geplaatst. Echter: een maatschappij zonder God is niet hoopvol. Gelovigen hebben namelijk juist een krachtige, positieve impact.
God is dood en wij hebben Hem vermoord, dat zei Nietzsche in 1882. Met deze zin beschreef de Duitse filosoof een nieuw maatschappelijk fenomeen. Hij zag in zijn tijd glimpen van een samenleving die niet meer gestoeld was op het idee dat er een god bestond. De uitspraken die VVD-leider Yeşilgöz eind vorig jaar deed over het inperken van de ruimte voor religie in de maatschappij houdt de gemoederen flink bezig. De motie Becker die kort daarna volgde over het bijhouden van religieuze normen onder migranten heeft de discussie verder aangezwengeld.
Het fenomeen waar Nietzsche ruim een eeuw geleden over sprak, openbaart zich de afgelopen tijd steeds evidenter, in ieder geval politiek bezien. De achterliggende gedachte van Yeşilgöz lijkt te zijn dat we er als samenleving beter vanaf zijn als we religie vooral achter de voordeur houden. Vanuit mijn werk binnen de ontwikkelingssamenwerking zie ik een heel andere realiteit. Kerken die juist in ontzettend veel landen in de wereld een cruciale rol vervullen als het gaat om het welzijn van de samenleving.
Angststoornissen en eenzaamheid
Onlangs publiceerde Menno de Bree een essay in het FD waarin hij de voorspelling van Nietzsche naast onze huidige tijd legde. Hij zegt daarin dat de nieuwe generatie jongeren de eerste generatie is die ‘de dood van God’ begint te internaliseren omdat zij opgroeien in een cultuur die niet gedomineerd wordt door religie. De verantwoordelijkheid voor het eigen handelen, denken en zijn, komt voor het eerst volledig bij het individu te liggen. De vrijheid die dit pretendeert te geven, wordt echter lang niet door iedereen ervaren. Zo kampt generatie-Z bovengemiddeld vaak met angststoornissen en is de eenzaamheid onder jongeren hoger dan in de generaties voor hen. Ook het Sociaal en Cultureel Planbureau linkt de toegenomen secularisatie aan mentale problemen zoals burn-outs.
Maar er is meer. Door het wegvallen van religie verdwijnt langzamerhand de gemeenschapszin uit Nederland en is er een afname van vrijwilligers en van giften aan goede doelen. De eerste contouren van de samenleving zonder religie zijn daarmee niet enkel utopisch.
Staar je niet blind op incidenten maar koester gelovigen en de rol die zij hebben in de samenleving
Impact op de samenleving
Gelovigen betekenen heel veel voor de brede samenleving. Ze doen bijvoorbeeld vaker vrijwilligerswerk dan mensen die niet geloven, en zetten zich in voor voedselbanken, asielzoekerscentra en wereldwinkels. Binnen de ontwikkelingssamenwerking zie ik een vergelijkbare tendens. Kerken doen wereldwijd ontzettend veel goeds, juist in gebieden die enorm onder druk staan. Neem een land als Congo, waar we samen met kerken werken in de aanpak van geweld tegen meisjes en vrouwen. Of Bangladesh, waar kerken zich inzetten tegen klimaatverandering door het planten van bomen en het verbouwen van droogte-resistente gewassen om de voedselvoorziening te verbeteren. Dit soort voorbeelden zien we in alle 50 landen waar Tearfund werkt: de kerk heeft een cruciale rol in het sociale domein. Het brengt gemeenschappen tot bloei.
We zien daarnaast in veel conflictgebieden dat geloof mensen helpt om met verdriet en tegenslag om te gaan. Dat zagen we ook hier in het Westen tijdens corona toen mensen hun heil zochten bij religie. Verschillende onderzoeken tonen een toegenomen interesse in religie en gebed aan tijdens de pandemie.
Religie als houvast
We staan voor een onzekere toekomst, met een veranderend klimaat en een onvoorspelbare geopolitieke situatie. Het is geen gegeven dat onze toekomst er beter op wordt. Het is vanuit dat gegeven misschien wel extra wrang dat er juist nu door sommigen wordt aangestuurd op een samenleving waar religie achter de voordeur wordt geplaatst. De contouren van een samenleving zonder God zijn, zoals hierboven geschetst, namelijk niet enkel hoopvol. Wereldwijd zien we dat kerken enorm veel bijdragen aan het collectief welzijn. Mijn reactie op Yeşilgöz zou daarom zijn; staar je niet blind op incidenten maar koester gelovigen en de rol die zij vervullen in de maatschappij.
Manuel Voordewind, politiek adviseur bij Tearfund
