Een wereld in verbinding

foto: Folkert Rinkema

DNA

Ik ben geboren in Colombia en opgevoed in Nederland en daarmee ben ik onderdeel van twee werelden. Mijn moeder leeft aan de andere kant van de wereld rondom de armoedegrens, en woont in een wijk waarvan ik bang word als ik daar te lang rondloop. Ik woon hier in het Westen in mijn veilige, comfortabele bubbel. Tegelijkertijd zijn wij beiden krachtige en sterke vrouwen. Allebei lachen we, en allebei genieten we van ons leven. Ik zeg wel eens dat ik hierdoor twee paar ogen heb gekregen. Niet meer uitsluitend de Westerse blik die mensen vaak labelt en in een hokje plaatst, maar ook de verrijking van een andere invalshoek waarmee ik de labels, de schotten die we geneigd zijn om iemand heen te plaatsen, weghaal. Deze achtergrond heeft mij gevormd als mens, en is onderdeel van mijn DNA.

In mijn werk als journalist ontmoette ik mensen vanuit allerlei disciplines en allerlei achtergronden. En in elk gesprek wilde ik vooral de mens zien, zijn of haar verhaal vertellen en begrijpen. Daarvoor moest ik mijn eigen veronderstellingen en aannames loslaten. Het zorgde voor verhalen van verbinding. Dit is mijn DNA en het bepaalt hoe ik naar de ontwikkelingssector kijk.

Armoede

Als ik naar armoede kijk dan zie ik honger, ongelijkheid, onrecht, klimaatverandering en noodhulp als gevolg van natuurrampen of conflicten. Dit zijn geen losse problemen, maar dit komt vaak terug in één land, in één situatie, in één mensenleven. Armoede is niet enkel een economisch probleem. De mens is immers niet alleen een economisch wezen.

Armoede is alles wat de mens belemmert om tot bloei te komen. Het is complex en diepgeworteld en als christelijke organisaties gericht op ontwikkelingswerk zit het in ons DNA om daar iets aan te doen. Armoede zit in de manier waarop we leven, in hoe onze samenleving is ingericht, in hoe we de dingen hebben gekaderd. Ons economisch model is erop gericht dat wij groeien. Dit leidt tot lage lonen, slechte werkomstandigheden en minder kansen achter de horizon. We hebben schotten neergezet en zaken van elkaar geïsoleerd. Misschien omdat we de verbinding niet zien, niet kunnen zien of niet willen zien.

Wanneer we echter aan ontwikkelingswerk willen doen, dan is het essentieel om de schotten die er zijn te zien, te erkennen en aan te pakken. Het vraagt om een andere kijk naar de wereld. Een holistische visie, waarbij we zoeken naar verbinding tussen alle aspecten van het leven. We moeten erkennen dat we armoede niet kunnen isoleren tot een bepaalde plek, omdat we nu eenmaal in een wereld leven waarin dingen met elkaar verbonden zijn.

Uitdagingen

Het weghalen van schotten is een forse opgave. Het vraagt om verder te kijken dan onszelf, en de moed om het onbekende tegemoet te treden. Om de tunnelvisie waarin we primair oog hebben voor onszelf, los te laten. Dat op zich is al een uitdaging en we staan al voor zoveel uitdagingen in onze sector. Er is een forse toename van mondiale conflicten, waarbij geweld en ontvoering het ontwikkelingswerk bemoeilijken. We zien grove uitspattingen van gender-based violence en de enorme gevolgen van de klimaatverandering. Daar bovenop komt nog eens de impact van COVID-19 die veel verder gaat dan een gezondheidscrisis. Het heeft gigantische sociaal-economische effecten gegeven en in tal van landen de ruimte voor tegenmacht onder druk gezet.

Ontwikkelingssamenwerking begint bij het loslaten van de vraag ”what’s in it for me?”. We moeten de mens en de complexiteit van ons werkveld met nieuwe ogen bezien.

Samenwerking

We gaan als sector de komende jaren steeds meer werken vanuit verbinding en minder vanuit geïsoleerde belangen. We trekken meer gezamenlijk op in consortia en werken aan pleitbezorging, omdat we ons realiseren dat we ook hier een bredere aanpak nodig hebben. Voor klimaatbeleid is niet alleen internationale hulp belangrijk, maar het vraagt bijvoorbeeld ook om beleid in Nederland. De kunst is om daarbij boven je eigen organisatiebelang te kijken en de samenwerking voorop te stellen.

Datzelfde geldt voor het bedrijfsleven, die een meer prominente plaats in zal moeten nemen binnen de sector van ontwikkelingssamenwerking, omdat we ook hen nodig hebben. Er is geen ontwikkeling zonder handel en het bedrijfsleven moet haar verantwoordelijkheid gaan nemen. En de overheid en de politiek? Ook zij dienen hun verantwoordelijkheid te nemen en verder te kijken dan de waan van de dag of de volgende verkiezing.

We staan voor de opgave onze manier van samenleven te veranderen naar een model dat het welzijn van mensen in Nederland én daarbuiten als focus heeft. Het eigenbelang mag veranderen naar het besef dat welzijn voor allen de beste garantie is voor duurzame vrede, veiligheid en welvaart.

Religie

Afgelopen zomer had ik een gesprek met een partner uit Ethiopië, die een opsomming gaf van de zaken die spelen in zijn land: het conflict in Tigray, het voedseltekort, de jongerenproblematiek en het geweld tegen vrouwen. Zijn lijst was lang. Mijn antwoorden kort. Hij vertelde mij ook waar hij kracht uit putte. Heel concreet benoemde hij dat ze een aantal keer in de week een avond hadden waarin ze als lokale gemeenschap samenkwamen en er met elkaar gebeden werd. Dat bracht hen kracht en saamhorigheid, ondanks alle moeilijkheden. Hun welzijn is niet uitsluitend afhankelijk van wat ze hebben en van waar ze zijn, maar het is ook afhankelijk van het niet materiële, van het relationele en het spirituele. In onze sector willen we de schotten weghalen, zoals ook de wereld niet bedoeld is om in vakjes opgedeeld te worden. En net zoals de mens een totaal wezen is. Een mens bestaat uit geest, ziel en lichaam. Daarom is de faith based benadering zo relevant en effectief!

Het sluit goed aan bij het holistische perspectief waarmee veel mensen buiten West-Europa leven. Wij neigen er als sector soms naar om onze manier van leven en denken op te leggen aan lage-inkomenslanden zonder daarbij oog te hebben voor de context waarin mensen leven. We vinden daarom dan ook dat er te weinig aandacht is voor de rol die religie en levensovertuiging speelt voor mensen en daarmee voor ontwikkeling. Er heerst zelfs een zekere terughoudendheid richting het werken via faith based organisaties alleen omdat we in het Westen denken dat religie vooral een bron is voor conflicten. Maar als ik kijk naar onze partners dan zie ik dat geloof voor velen een bron van hoop en troost is, maar ook van verandering op het gebied van sociale gerechtigheid. Wereldwijd is meer dan 84% van de wereldbevolking religieus. Het wordt dus hoog tijd dat we ook hier verder kijken dan de schotten die we onszelf hebben opgeworpen. Laten we oog hebben voor de rol van religie en levensovertuiging binnen ontwikkelingssamenwerking. Niet alleen als organisaties maar ook als politiek en overheid.

Bangladesh

Ik neem u graag mee naar een van de projecten van Tearfund in Bangladesh. In Bangladesh verandert het klimaat al jaren. Dat is geen theorie maar bittere praktijk.

Tearfund werkt daar via kerken en andere religieuze actoren om samen met de hele gemeenschap zich aan te passen aan de veranderende omstandigheden. De basis daarvan is dat gesprek over waarden, bezinning op wat je levensbeschouwing zegt over economie, natuur en omgaan met rampen. En daar zie je de meerwaarde van faith based actoren: zij zijn bij uitstek geschikt om dat gesprek over waarden vorm te geven. Dat gesprek zal de basis moeten zijn voor onze omgang met de klimaatcrisis, ook in Nederland. In onze projecten in Bangladesh kunnen wij inzetten op het tegengaan van overstromingen, maar wanneer wij aan de andere kant van de wereld met ons eigen gedrag de klimaatcrisis weer omhoog duwen, dan komen we nergens. De wereld staat in verbinding. En geen schot of grens of dam of dijk verbreekt die verbinding.

Wereld in verbinding

Als ik kijk naar alle nood in de wereld, dan kan ik daar soms moedeloos van worden. De verharding naar de ander draagt daar alleen maar verder aan bij. En juist op dat soort momenten word ik enorm bemoedigd vanuit mijn geloof. Vanuit de wetenschap dat er een God is die hoop geeft. Een tekst uit het Bijbelboek Jesaja zegt: “Maar wie hoopt op de HEER krijgt nieuwe kracht: hij slaat zijn vleugels uit als een adelaar, hij loopt, maar wordt niet moe, hij rent, maar raakt niet uitgeput.”

Ik voel mij aangemoedigd om de wereld niet te benaderen vanuit schotten, met insiders en outsiders, winnaars en verliezers. Maar om oog te hebben voor de waarde van een ieder.

Laten we stoppen met het bouwen van schotten en in plaats daarvan bouwen aan een wereld in verbinding. Een wereld waarin het ene overheidsbeleid het andere overheidsbeleid niet in de weg zit, door te werken aan beleidscoherentie. Een wereld waarin we bijdragen aan een sterk maatschappelijk middenveld, waarin er ruimte is voor iedereen om actief deel te nemen aan de samenleving. En een wereld waarin ook het bedrijfsleven haar verantwoordelijkheid neemt en bijdraagt aan een betere wereld, bijvoorbeeld door in te zetten op IMVO-wetgeving.

We kunnen niet alles van de overheid en de politiek verwachten maar er zijn wel degelijk zaken waarin zij een enorm verschil kunnen maken. Ik wil daarom een oproep doen op om over onze landsgrenzen heen te kijken, om de schotten die we met z’n allen gebouwd hebben naar beneden te halen en om actief en blijvend te investeren in een wereld in verbinding.