Almatine Leene: ‘De wereld is niet rechtvaardig’

Kun je een voorbeeld noemen?

`Oud-president Zuma van Zuid-Afrika heeft zo’n 700 rechtszaken vanwege onder andere corruptie aan z’n broek hangen en tot op heden is hij in geen enkele zaak veroordeeld. Inmiddels zit hij wel vast vanwege minachting van het gerechtshof. Zuma heeft vanuit zijn machtspositie heel veel schade bij anderen aangericht. Als de mensen die in de positie zijn om hem te berechten, daar zoveel moeite mee hebben, wat kan ik dan doen? Het maakt me machteloos. Op zulke momenten denk ik: waar doe ik het voor? Dan bekruipt het gevoel me dat we allemaal maar wat aanklooien.

Zuma heeft vele volgers. Na zijn arrestatie zijn zij in juli 2021 uit onvrede op grote schaal aan het plunderen geslagen. Ook daar kan ik niet bij. De mens is geneigd tot het kwaad en blijkbaar brengt recht doen niet altijd vrede. In het Oude Testament waarschuwen de profeten de leiders om hun positie niet te misbruiken. Niet voor niets, denk ik dan.

Een ander voorbeeld. Bij onze kerk in Stellenbosch-Wes kwamen daklozen vaak vragen om eten of een toegangskaartje voor de nachtopvang. Op een keer was er ingebroken en apparatuur ontvreemd. Een van de daklozen vertelde ons dat hij daar getuige van was geweest en dat hij de gestolen spullen voor ons kon terugkopen. Maar dan had hij wel 20 euro nodig om het te kunnen betalen, want zelf had hij daar het geld natuurlijk niet voor. We hebben hem dat in goed vertrouwen gegeven. De volgende dag bleek dat hij de spullen niet had teruggekocht en bovendien zei hij dat hij zich niet meer kon herinneren dat hij die 20 euro van ons had gekregen. Dat was voor ons een lastige kwestie, want er lag een leugen op tafel. Uiteindelijk hebben we besloten om de situatie te laten rusten. Rechtvaardigheid betekent soms niet per se dat je door moet gaan totdat de waarheid op tafel ligt. De man was kwetsbaar en we kozen ervoor om, ondanks die leugen, naar hem te luisteren en hem te zien. We vonden ons eigen gelijk minder belangrijk en we gaven die rechten op, omdat zijn ellende al zo groot was.’

Maar onrecht is onrecht, of kun je dat relativeren?

`Nee, je kunt onrecht niet relativeren. Het zit hem in grote en kleine dingen, en die kleine dingen moet je niet bagatelliseren. Mijn man stond ooit in een rij in de supermarkt en twee vrouwen drongen voor. Hij heeft ze toen aangesproken, terwijl ik bang was voor de mogelijke consequenties. Het had een hele heisa kunnen worden. Dat gebeurde gelukkig niet. Recht doen begint met het benoemen van onrecht, groot en klein. Dat moet je durven en natuurlijk moet je het een en ander wel in de juiste context zien. In Zuid-Afrika is er veel onrecht, het zit diepgeworteld in het maatschappelijk leven en er is een niet of nauwelijks functionerend rechtstelsel. Die context maakt dat je begrip kunt tonen voor die dakloze, en misschien ook dat extra beetje kunt doen en zeggen: ik zie jou. Blijven vertrouwen en blijven liefhebben.’

Wat brengt het dan wel?

`Bevrijding. Ik spreek uit eigen ervaring. Als student ben ik twee keer aangerand door een oudere predikant. Tien jaar lang heb ik daar niet over kunnen praten, tot ik op een gegeven moment de moed had om hem aan te klagen. Aanvankelijk ontkende de predikant dat het zijn schuld was. Maar nadat een externe commissie had geconcludeerd dat de verantwoordelijkheid wel bij hem lag, erkende hij zijn fouten. Het werkte bevrijdend voor mij, maar ook voor hem. Zolang onrecht in het donker blijft, is het niet goed. Het moet aan het licht komen. We moeten daarbij wel beseffen: het zit ook in ons. Onrecht wordt ons aangedaan, maar wij doen het zelf ook richting anderen.

Micha 6:8 is een prachtig houvast: Er is jou, mens, gezegd wat goed is, je weet wat de HEER van je wil: niets anders dan recht te doen, trouw te betrachten en nederig de weg te gaan van je God. Die tekst staat voor mij als een paal boven water. Laten we streven naar recht en gerechtigheid, al voelt het soms dus als aanklooien. We hebben de taak om de ander geen schade aan te doen, hem of haar totaal in zijn waarde te laten en te respecteren hoe iemand is. Hoe mooi is het als dat gebeurt.’

Beeld: Niek Stam