Afbeelding
Verhaal
17 juni 2021
De dokter en de dalit: ‘U bent die belangrijke mevrouw, waarom doet u dit toch?’
Als student vocht ze tegen discriminatie en uitsluiting van vrouwen. Wat ze destijds niet doorhad? Ze sloot net zo goed anderen uit – mannen waren haar vijand. Inmiddels werkt dr. Pratibha uit India al jaren met gehandicapten en kansarmen. Samen met haar team maakt ze een ‘reis’ om te ontdekken wat inclusiviteit ten diepste betekent. “Ik moest nog veel leren om door de ogen van God naar álle mensen te gaan kijken.”
“Ik werkte eens mee in een medical camp in een afgelegen dorp. Je struikelde bijna over de patiënten; zo hoog was de nood. Er kwam een vader binnen. Zijn dochtertje had dringend hulp nodig, maar tot mijn stomme verbazing stuurde een van de verplegers hen juist weg. Ik begreep het niet en vroeg waarom hij dat deed. Als antwoord kreeg ik dat de man niet bij de kerk hoorde en dus niet geholpen kon worden. Ik wist niet wat ik hoorde…”
Uitsluiting
Hoewel, dr. Pratibha uit India kan boeken vol schrijven over uitsluiting. Niet toevallig ook dat zij de drijvende kracht is achter een pilotproject om inclusiviteit het kloppende hart van haar werk te laten zijn. Dat werk doet de gezondheidsdeskundige vanuit Delhi, de hoofdstad van India. Daar stuurt ze teams aan van een lokale partner van Tearfund. De organisatie runt ziekenhuizen in het hele noorden van het land. De zorg voor kwetsbare groepen zoals gehandicapten en kansarmen vormt een belangrijke tak van het werk. “Je naam, huidskleur, kleding, leeftijd en geslacht... Het zijn stuk voor stuk factoren voor uitsluiting,” vertelt de dokter via een videoverbinding. “Zo kun je in India als vrouw van middelbare leeftijd niet beweren dat je nog nooit geconfronteerd bent met uitsluiting. Dat is onmogelijk.”
Mijn moeder werd met de nek aangekeken door haar schoonfamilie; ze hoorde er niet bij.
Inclusiviteit. Het klinkt bijna als een overgewaaid modewoord. Toch merk je na een uur praten met de dokter dat het thema voor haar een levensstijl is. Of ‘een reis’, zoals ze het zelf noemt. Sinds haar jeugd ontwikkelde ze er speciale voelsprieten voor. Zo leerde ze van haar ouders hoe je iedereen gelijke kansen moet geven. “Het huwelijk van mijn ouders was een uitdaging op zich, omdat ze uit verschillende kasten kwamen. Mijn moeder werd met de nek aangekeken door haar schoonfamilie; ze hoorde er niet bij.
In ons christelijke gezin waren we met vier broers en zussen. Normaal zouden alleen mijn broers naar goede scholen kunnen, maar mijn moeder ging hier tegenin. Ze zei: ‘Of iedereen gaat naar dezelfde school, en krijgt dezelfde kansen, of ze blijven allemaal in het dorp.’ Daar was ze heel resoluut in en effende zo het pad voor mij om me te ontwikkelen als meisje.”
Jeugdige overmoed
Of er daarna een makkelijke weg volgde? Zeker niet. “Ik maakte op school veel discriminatie mee tegen de meisjes,” vertelt de dokter, zelf moeder van een zoon en dochter. “Het zat toen al in mijn karakter om daar geen genoegen mee te nemen. Ik denk dat ik de genen van mijn moeder heb. Ik stelde me heel activistisch op en bestreed de ongelijkheid. Wat ik alleen niet door had in die tijd? Ik sloot – door mijn gedrevenheid – juist weer anderen uit. Zo zag ik iedere man als een vijand! Tja, noem het jeugdige overmoed. Ik moest nog veel leren om door de ogen van God naar álle mensen te gaan kijken.”
Je eigen hart
Inmiddels werkt dr. Pratibha al veertien jaar voor de ziekenhuiskoepel met kansarmen en verstotenen. Het thema inclusiviteit speelde al die jaren onbewust mee in de manier van werken. Door het thema via een project op de kaart te zetten, ging ze met haar team op zoek naar woorden van hun kijk op mensen en de hulpverlening. “Een mooie reflectieve periode brak aan,” blikt ze terug. “Wel ontdekte ik snel dat we eerst bij onszelf moesten beginnen. Want zolang onze mensen niet vanuit hun hart voelen waar we het over hebben, kunnen ze het nooit uitdragen aan lokale gemeenschappen waar we mee werken. Inclusiviteit draait niet om een set vaardigheden en is niet per se een activiteit. Het gaat ten diepste over jezelf, over je eigen hart.”
Ongehoord
Om het gesprek te voeren, ontwikkelde de dokter materialen en workshops. Maar dat hield niet op bij een losse cursusdag met veel theorie. Zeker niet. Zo gaf de dokter haar teamleden de vraag mee om iemand met een handicap uit te nodigen voor een maaltijd bij hen thuis. Dr. Pratibha: “Het klinkt misschien eenvoudig, maar voor ons in India zeg je enorm veel als je iemand in je huis aan tafel vraagt. Eten doe je alleen met mensen van dezelfde kaste, klasse, kleur en taal.
Maar thuis aan mijn eigen tafel wist ik me geen raad hoe ik met hem moest praten. Ik kon me niet verhouden tot hem.
Nog veel verder gaat de stap om een onaanraakbare dalit of een gehandicapt persoon binnen te laten. Dat is ongehoord. Een collega-dokter had het er erg moeilijk mee. Hij vertelde: ‘Als ik een gehandicapt persoon in mijn kliniek ontvang, kost me dat geen moeite. Ik ben de dokter, hij de patiënt. De verhouding is overduidelijk. Maar thuis aan mijn eigen tafel wist ik me geen raad hoe ik met hem moest praten. Ik kon me niet verhouden tot hem.’”
Argwaan
Diep van binnen geniet de dokter van zulke ervaringen. Ze zet graag zaken op scherp – ook als dat moeite kost. “Het mag dan misschien gevoelig liggen, maar is dat een reden om de status quo te handhaven? Ik protesteer daartegen, want als daardoor onrecht of uitsluiting in stand blijven, klopt het niet.”
Mooi om anderen uit te dagen, maar waar schuurt het bij haarzelf om inclusiviteit ‘uit te leven’? “Als ik stappen zet om de mensen om me heen te omarmen, krijg ik argwaan en uitsluiting op mijn pad. Dat heb ik wel geleerd. Mensen vertrouwen het vaak niet en dat stelt me soms teleur. Toch blijf ik bij arme vrouwen in de dorpjes thuiskomen om thee te drinken. Vaak roepen de vrouwen dan: ‘U bent die belangrijke mevrouw, waarom doet u dit toch?’ Geduldig blijf ik vertellen dat ik niets meer of minder ben, dat we voor God hetzelfde zijn.”
Geen hoorcollege
Inclusiviteit is een synoniem voor omarming, leerde dr. Pratibha van theoloog Miroslav Volf. “Je steekt je armen uit naar de ander. Daarmee neem je een zeker risico. De ander moet hier natuurlijk wel op reageren. Zodra de ander jou accepteert, vindt de omarming plaats. Je blijft twee verschillende individuen, maar je besluit samen om op te trekken. Het heeft iets breekbaars.”
Mooi is om te merken dat de dokter geen hoorcollege geeft waarin ze alle antwoorden oplepelt. Ze is gedreven, zeker, maar ook zoekend. Want wanneer kun je de zogenaamde ‘cursus’ inclusiviteit met succes afronden? “Ik weet het ook niet precies, omdat het nooit stopt. Uiteindelijk gaat het namelijk niet om een theorie of project, maar om ‘zijn’, zodat de volheid van God in je tot uiting mag komen. Inclusiviteit vloeit voort uit Zijn hart. Zodat je de ander gaat zien als Zijn schepsel en dat er verzoening mogelijk is. Met jezelf, met Hem en met de mensen om je heen.”
Verdwenen kinderen
Een pilotproject over inclusiviteit leverde zo een rijke ‘reis’ op van bezinning. Maar op welke manier werkt dit thema dan door naar concrete hulp in de Indiase steden en dorpjes? Om dat te illustreren, denkt dr. Pratibha terug aan een project in de bestrijding van malaria. “Er verdwenen veel kinderen uit de dorpen, allemaal in handen van mensenhandelaars gevallen. Toch leek niemand zich bewust van de ernst van deze misdaden, terwijl ons team zich helemaal over de kop werkte om dat te stoppen. In de ochtend redden we één kind, terwijl er ’s avonds twee spoorloos verdwenen. Om moedeloos van te worden.
Het gaat er niet om dat we allemaal hetzelfde worden. Juist de diversiteit maakt mensen zo kleurrijk.
De dorpelingen ervaarden de vermissingen niet als een groot probleem, omdat exclusie volledig verweven zit met hun hele denken. Dat maakt het complex en liet mij inzien dat we hen op het niveau van het hart moesten ontmoeten. Door onszelf met dorpelingen te verbinden, maakte de argwaan plaats voor een vertrouwensband. Dit gaf ons de ruimte om de bewoners bewust te maken van het onrecht en in kleine stapjes te bouwen aan duurzame oplossingen.”
Kleurrijk
Ervaringen als deze leggen dr. Pratibha en haar team nu vast om te delen met Tearfund-collega’s in bijvoorbeeld Nederland, Engeland en Zimbabwe. “Het is mooi om samen op te trekken. We leren en ontwikkelen zo gedragsverandering in onszelf. Tegelijk kan ik maar moeilijk iets algemeens roepen over bijvoorbeeld Nederland. Daarmee doe ik het thema geen recht. Het is ook geen onderwerp voor makkelijke antwoorden of stappen.
Als je dat erkent, maar er wel mee aan de slag gaat, ben je op de goede weg. Maar let op: het gaat er niet om dat we allemaal hetzelfde worden. Juist de diversiteit maakt mensen zo kleurrijk.”
Meer lokale verhalen
Dit verhaal is onderdeel van een serie artikelen over wat we lokaal zien gebeuren, soms dichtbij en soms verder weg. Je kunt de artikelen ook beluisteren als podcastaflevering.
