Welke kleur heeft jouw boekenkast?

Op een avond sprak ik Sandra van Opstal in de lobby van ons hotel. Sandra is een Latina uit Amerika met wortels in Argentinië. Ik was enthousiast over een boek van Ken Wytsma, dat gaat over de geschiedenis van slavernij in de Verenigde Staten en de impact daarvan tot vandaag de dag. Ik wist dat zij Ken goed kende, dus ik vroeg haar of ze het boek gelezen had en wat ze ervan vond. ‘Ik lees geen boeken van witte mannen’, antwoordde ze. Die zin had ik nooit eerder gehoord. Nadat ik checkte of ik het goed begrepen had, vroeg ik haar naar het waarom. Ik had geen idee. Ik waardeer Ken enorm, zei ze, hij is een goede vriend. Maar afgelopen jaar zijn er vele boeken geschreven door schrijvers van kleur over dit onderwerp, vaak nog beter, vanuit een andere ervaring en met een nieuw perspectief. Ze ging door. Jij als witte man, vraagt mij, wat ik vind van een boek van een andere witte man. Maar hoe kan het dat jij geen van die vele andere boeken kent of bij mij benoemt?

Het was alsof er een lampje aanging in een stuk van mijn leven waarvan ik het bestaan niet kende. Thuis gekomen checkte ik mijn boekenkast. Dat zag er niet goed uit. Tussen de romans zaten nog een paar vrouwelijke auteurs, maar bij de christelijke boeken was de uitkomst vrij eenzijdig. Op een sporadische vrouw na, waren de schrijvers allemaal witte mannen. Waarom was me dit niet eerder opgevallen? En hoe is het mogelijk dat een groep die een minderheid is van de totale wereldbevolking zo dominant is mijn boekenkast? En waarom is dit erg?

Om met die laatste vraag te beginnen. Steeds meer raakte ik ervan overtuigd dat het inderdaad erg is als we vooral boeken over het geloof lezen die geschreven zijn door witte mannen. De eerste en belangrijkste reden is Genesis 1. God schiep de mens naar zijn beeld. Ik geloof dat we het beeld van God in de diversiteit aan mensen onteren, en God slechts op een beperkte manier leren kennen als we ons alleen voeden met het perspectief van een kleine minderheid. De hierboven genoemde bisschop Zac stelt dat alle theologie autobiografisch is. Je neemt altijd jezelf en je eigen context en geschiedenis mee. Ook de dominante westerse theologie is gecontextualiseerd. De tweede reden is, dat wat in deze boeken geschreven en gezegd wordt voor veel mensen wereldwijd vervreemdend is. In het slechtste geval is het een belemmering voor mensen om Jezus te leren kennen. En ten slotte hebben we hier te maken met een stuk onrecht. Vanuit bestaande machtsstructuren krijgen anderen dan witte mannen maar beperkt de kans om een publiek te bereiken. En dat versterkt elkaar, want als je niet bekend bent, kom je niet op een podium, etc. Er zijn maar heel weinig uitgevers die auteurs van kleur uitgeven.

Mijn uitdaging voor jou is om je bewust te worden van wat je om je heen tegenkomt aan schrijvers en sprekers. Welke auteurs staan er in jouw boekenkast? Wat ik bijvoorbeeld merkte was dat bijna elk boek dat mij in de afgelopen twee jaar werd aangeraden geschreven is door een witte man. Dat houdt het systeem in stand. Vrijwel alle christelijke podia worden nog steeds voor het grootste gedeelte ingevuld door witte mannen. Misschien denk je langzamerhand, Geert Jan, heb je iets tegen witte mannen? Zeker niet, er zijn vele wijze, witte mannen die ik iedereen zou aanraden om te lezen of naar te luisteren. Het gaat om de balans. Jezus zegt, wie mij gezien heeft, heeft de Vader gezien. Maar wat is het effect als je Jezus alleen kent als die witte man in wie hij veranderd werd, en alleen van hem hoort door het perspectief van witte mannen? Wat een mooi initiatief afgelopen oktober toen een icoon van een zwarte Jezus werd onthuld.

In Engeland is een onderzoek gedaan hoe een doorsnee christen in Londen er over vijf jaar uitziet. Dat bleek een zwarte man van 26 jaar. Toen Tearfund Engeland zich realiseerde dat dit profiel niet voorkomt in hun database, hebben zij het roer flink omgegooid. Door andere mensen op het podium te zetten en het onderwerp discriminatie, racisme en inclusie bespreekbaar te maken in de hele organisatie. Als je het boek Handelingen doorleest, ontdek je dat het eerste controversiële onderwerp waar de jonge gemeente mee te maken kreeg, er niet één was van theologie of dogma’s, maar van racisme. In Handelingen 6 staat dat de Griekse weduwen achtergesteld werden bij de Joodse weduwen. Dit werd opgelost door krachtig leiderschap aan te stellen vanuit de groep die gediscrimineerd werd. Dat is een voorbeeld dat ik nog weinig zie in Nederland. Eén voorbeeld was afgelopen jaar, met het aanstellen van Samuel Lee als Theoloog des Vaderlands.

Ik geloof dat het een kwestie is van willen. Als we werkelijk een podium willen met een gelijke mix van man en vrouw en kleur dan is dat heel goed mogelijk. Stel dat de vijf meest gevraagde mannelijke sprekers zouden besluiten niet meer te spreken als het podium niet divers is? Ik denk dat de wil dan heel snel komt. Maar dat vraagt dus ook van witte mannen die veel gelezen en gehoord worden, dat ze ruimte geven en creëren.

Wat het mij heeft opgeleverd? Ik heb heel veel nieuwe schrijvers en sprekers leren kennen. Het kostte tijd, maar achter elke deur gingen weer heel veel andere deuren open. Ik ben me bewust geworden van mijn eigen blinde vlekken en roze bril. Ik heb God beter leren kennen. De Bijbel bleek veel meer schatten in zich te bergen. En ik ben de waarde en het belang van diversiteit meer gaan waarderen.