Oeds Blok over missionaire pastorale zorg

Een nieuwe kijk op Gods missie

Anna Ruddick deed binnen het Eden Network van pioniers in Engeland onderzoek naar de vraag: wat is er nodig om een leven te veranderen? In haar boek beschrijft zij dat de ervaringen van pioniers in de realiteit vaak niet overeenkomen met het beeld van missie dat zij van tevoren hadden.

In het begin van haar boek beschrijft Anna de ervaring van een gewoon teamlid. Hij ging zijn leven delen met  anderen in de buurt: ‘Ik dacht altijd: het gaat erom dat we ons team achter de visie krijgen en dan gaan we het maken… Misschien verwachtte ik veel van mijzelf en het helpen van anderen, terwijl het in werkelijkheid gaat over een ander die mij helpt en mij verandert en mij nederig maakt in het proces en mij helpt te beseffen: wat een geschenk, dat die persoon aan mij wil geven, hoe mooi is dat!’

Veel zendelingen herkennen deze omgekeerde ervaring. Dat geldt ook voor mijzelf. Ruddick ontdekt dat alle pioniers onbewust een verhaal (narratief) over missie meekregen (zij noemt dat het ‘evangelikale narratief van missie’). In de praktijk wordt missie voor deze pioniers vooral een bron van ‘missionaire pastorale zorg’. Ik beschrijf twee verschillende narratieven: het evangelicale verhaal over missie en een opkomend missionair pastorale verhaal. De verhalen zoals ik die beschrijf zijn overtuigingen en hun uitwerking in de praktijk. Natuurlijk is de praktijk complexer en meer genuanceerd dan ik hier beschrijf. In welk verhaal herken jij je?

Het narratief van missionaire pastorale zorg

De moeilijkheid van dit verhaal is volgens Ruddick de afwijzing van de context. Een deel van de bloei van de pioniers in het onderzoek van Anna is dat zij ontdekken dat God werkt in de wereld op manieren die zij niet hadden verwacht.

• Het narratief van missionaire pastorale zorg gaat uit van de overtuiging dat God al aanwezig is waar wij komen. Gods aanwezigheid in de wereld is verbonden met zijn verlossende werk in Jezus als Heer, in zijn kruis, sterven en opstanding en de kracht van de Heilige Geest. In plaats van vooral een verloren wereld, is de wereld de plaats waar God aanwezig en actief is. De laatste 15 jaar is dit verhaal opgekomen voor de taak van de kerk: ‘uitvinden wat God doet en daarin meedoen’ en ‘deelnemen in Gods missie’ (Latijn: Missio Dei).
• De ervaring van missiewerkers is dat hun gemeenschappen bestaan uit mensen die Gods beeld dragen en in wie God werkt. Het gaat daarbij niet om het ontkennen van de zondigheid van mensen en de realiteit dat het beeld van God in ieder van ons gebroken is. In plaats van te starten bij de val en de verlorenheid, opent het beginnen bij Gods verklaring dat alles ‘zeer goed’ was een ander landschap, met het besef dat ieder mens is gemaakt naar Gods beeld!
• Door Gods werk in de wereld is er samenwerking mogelijk met anderen in buurt, dorp en stad. Vanuit de Missio Dei komt het doel naar voren om te zoeken naar het koninkrijk van God. We leren om in de samenleving tekenen te onderscheiden van Gods shalom, van bloei en gerechtigheid en weerstand bieden tegen wat ingaat tegen Gods shalom.
• Missionaire pastorale zorg is verwachtingsvol dat God iets zal doen midden in het gewone leven. De hoop op verandering is levend, zonder precies te weten hoe die verandering eruit zal zien. Het proces lijkt soms rommelig en toch werkt God daarin. Belangrijk voor missionaire pastorale zorg is dat vernieuwing vaak samen gaat met verlies. Zowel vernieuwing als verlies zijn deel van Gods werk in de wereld.

Handelingsperspectieven vanuit het missionair pastorale narratief

Het missionair-pastorale narratief draagt meerdere handelingsperspectieven aan voor geestelijke zorg in de buurt, in contact met mensen zonder christelijke achtergrond: 1. Zorg voor jezelf 2. Uitdagen van het perspectief van de de ander en van jezelf 3. Bevestigen van persoon zijn.

1. Zorg voor jezelf

‘Ik wil er graag zijn voor een mens in nood.’ Hierin klopt een bewogen hart. Deze bewogenheid, onbewust versterkt door de achtergrond van het evangelikale narratief van missie, kan leiden tot een ongezonde reddersrol in de pastorale zorg, waarbij de ander passief blijft. Vaak is de vatbaarheid voor de reddersrol bij pioniers verbonden met hun persoonlijke geschiedenis, waardoor zij harmonie en erkenning zoeken en zich te verantwoordelijk voelen, uit angst dat de relatie breekt. Te vaak heb ik gezien dat pioniers slecht voor zichzelf zorgen en opbranden. Het narratief van missionaire pastorale zorg helpt ons als pioniers in missie om onszelf in perspectief te zien als deelnemer in Gods missie, met vertrouwen in jezelf en in de ander. Handelingen 20:28 roept daartoe op. ‘Zorg voor uzelf en voor de hele kudde waarover de heilige Geest u als herder heeft aangesteld.’ Zorgen voor jezelf draagt bij aan het kennen van jezelf, je kracht en je kwetsbaarheid. Deze zelfkennis is nodig voor pastorale zorg om jezelf in vrijheid te geven, ‘nee’ te kunnen zeggen en grenzen te stellen.

2. Uitdagen van het perspectief van de ander en van jezelf

Bij de vraag ‘Wat is er nodig om een leven te veranderen?’ ontdekte Anna Ruddick twee factoren. Voor verandering is ten eerste een contrastervaring van verschil nodig, in woorden en daden, incidenteel en bewust. Een voorbeeld hiervan is de ervaring van afwijzing en de nieuwe ervaring van aanvaarding, in persoonlijk contact en in de gemeenschap. Het verhaal van de schepping en van het volk Israël, het verhaal van Jezus’ lijden en opstanding vormen een alternatief verhaal met nieuwe betekenisgeving. Met het vrijmoedig delen en leven van dit verhaal nodigen we mensen uit in het komende koninkrijk van God, in hun leven en in de gemeenschap. In dit ‘spelen met verhalen’ in de ontmoeting bied jij de ander een nieuw perspectief en de ander biedt jou ook een nieuw perspectief. Zending gaat over veranderen en veranderd worden onder leiding van de Heilige Geest!

3. Bevestigen van persoon zijn van de ander en van jezelf

Om te kunnen veranderen en bloeien als mens is ten tweede de bevestiging van je persoon zijn essentieel. Anna is verrast dat deelnemers in de pioniersplek tijdens haar onderzoek ook uitdrukken dat zij hetzelfde zijn gebleven. De deelnemers vertellen over grote veranderingen in hun betekenissysteem en tegelijk bevestigen zij dat ze nog steeds zichzelf zijn. Op deze manier was hun nieuwe geloof geen uiterlijk jasje, maar geïntegreerd in hun persoon. Ruddick bedoelt met ‘persoon zijn’: de waarde, het wonder en de realiteit van je bestaan. Deze bevestiging omvat zowel de aanvaarding van de persoon in wie hij of zij is, als de actieve deelname van henzelf in het proces van hun verandering. In het narratief van missionaire pastorale zorg staat centraal dat ieder mens is gemaakt naar Zijn beeld. Dit geeft vertrouwen aan de ander en… verantwoordelijkheid! Het aanspreken op de eigen verantwoordelijkheid en toevertrouwen aan God staat tegenover de neiging om te redden en op te lossen. Dit is cruciaal in de uitwerking van missie. In plaats van jezelf te beperken tot ‘helper’ en de ander tot ‘object van hulp’ wordt het persoon zijn van ieder bevestigd. Zo komt er ruimte voor bloei. 

Ik heb zelf in diverse situaties gemerkt hoe heilzaam het is om vertrouwen en verantwoordelijkheid te geven vanuit een ander perspectief op missie. Ja, soms denk ik: ‘Waar ben ik mee bezig?’ En tegelijk word ik steeds weer verrast door Gods actieve aanwezigheid.